Νεύρα

Οργάνωση του περιφερικού νευρικού συστήματος

Διακρίνονται δυο τύποι νεύρων (καλύτερα νευρικών ινών):

1. εγκεφαλο-νωτιαία νεύρα και

2. νεύρα του αυτόνομου συστήματος

Τα εγκεφαλονωτιαία νεύρα

διακρίνονται σε εγκεφαλικά (ή κρανιακά) και νωτιαία νεύρα.
-Εκβάλουν από τον εγκέφαλο ή τον νωτιαίο μυελό.
-Εξέρχονται από το κεντρικό νευρικό σύστημα και διασπείρονται σε όλα τα τμήματα της επιφάνειας του σώματος και του σκελετού, της στο δέρμα, σε αρκετούς βλεννογόνους, στα οστά, της μύες, της αρθρώσεις και τα αισθητήρια όργανα.
-Αποκαλούνται και σωματικά νεύρα.
-Στην διαδρομή της κοντά στην έξοδό της από το κεντρικό νευρικό σύστημα (δίπλα στην σπονδυλική στήλη), παρεμβάλλονται τα σωματικά γάγγλια.

Τα νεύρα του αυτόνομου συστήματος (ή σπλαχνικά νεύρα)

-Εκβάλουν από τον νωτιαίο μυελό.
-Εξέρχονται από το κεντρικό νευρικό σύστημα και διασπείρονται σε όλα τα σπλάχνα (όργανα), τα αγγεία, της αδένες, την καρδιά καθώς και σε όλο το μήκος της λείας μυϊκής μάζας όπου και αν βρίσκεται αυτή (η λεία μυϊκή μάζα ανευρίσκεται κυρίως στα κοίλα σπλάχνα, της του γαστρεντερικού σωλήνα).
-Το αυτόνομο σύστημα συνηθίζεται να ονομάζεται και φυτικό νευρικό σύστημα.
-Χαρακτηριστικό και αυτού του είδους των νεύρων, είναι η παρεμβολή στην διαδρομή της, των συμπαθητικών γαγγλίων παρά την σπονδυλική στήλη, τα οποία συνδέονται μεταξύ της σχηματίζοντας την συμπαθητική άλυσο, καθώς και των ονομαζόμενων σπλαχνικών γάγγλιων, τα οποία ανευρίσκονται κοντά στα σπλαχνικά όργανα.

Ο διαχωρισμός του αυτόνομου (ή φυτικού) νευρικού συστήματος

Το αυτόνομο νευρικό σύστημα χωρίζεται από μεριάς ανατομικής τοπογραφίας σε συμπαθητικό νευρικό σύστημα και σε παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα.
Το συμπαθητικό σύστημα περιλαμβάνει τα νεύρα τα οποία εξέρχονται από το ύψος των τμημάτων του θώρακα και της οσφύς της σπονδυλικής στήλης (θωρακο-οσφυϊκό), ενώ το παρασυμπαθητικό σύστημα περιλαμβάνει τα νεύρα τα οποία εξέρχονται από το ύψος του κρανίου και του ιερού τμήματος της σπονδυλικής στήλης (κρανιο-ιερό).

Σχηματική παράσταση των εδαφών νεύρωσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος (συμπαθητικού (μαύρο) και του παρασυμπαθητικού (πράσινο)). Υπογραμμίζεται ότι η μεγαλύτερη ποσότητα παρασυμπαθητικών ινών φέρεται στο πνευμονογαστρικό νεύρο (n. Vago).

Αnatomia Umana  Barboni et al. ed. Ermes 1980

Οι κινητικές (απαγωγές, κατιούσες) και οι αισθητικές νευρικές οδοί (προσαγωγές, ανιούσες) των εγκεφαλικών και νωτιαίων νεύρων

Ο  ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει για την στελέχωση του περιφερικού νευρικού συστήματος τα εγκεφαλικά και τα νωτιαία νεύρα, τα οποία νευρώνουν τους μύς, τα οστά, τις αρθρώσεις, το δέρμα τα αισθητήρια όργανα (όργανα των αισθήσεων) και γενικώς ότι ελέγχουμε δια της θελήσεώς μας. Αυτές οι νευρικές οδοί, άγουν κινητικά ερεθίσματα (κατιόντα ή απαγωγά (ως προς το κεντρικό νευρικό σύστημα)). Από την άλλη, η ίδια ομάδα των εγκεφαλο-νωτιαίων νεύρων, διαθέτει νευρικές ίνες, οι οποίες άγουν αισθητικά ερεθίσματα (ανιόντα ή προσαγωγά (ως προς το κεντρικό νευρικό σύστημα)).

• Τα απαγωγά ερεθίσματα των εγκεφαλο-νωτιαίων νεύρων, μεταδίδονται στην περιφέρεια δια μέσου ενός μοναδικού νευρικού κυττάρου το οποίον βρίσκεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα και του οποίου ο νευράξονας, φθάνει χωρίς διακοπή, στην πιο απόμακρη περιφέρεια του σώματος (κατανοούμε δηλαδή ότι το μήκος ενός τέτοιου νευρικού κυττάρου, μπορεί να φθάσει τα 2 μέτρα!).
• Τα προσαγωγά ερεθίσματα των εγκεφαλο-νωτιαίων νεύρων, άγονται σε νευρικές ίνες-κύτταρα οι οποίες είναι μέρη των εγκεφαλο-νωτιαίων γάγγλιων. Το κυτταρικό σώμα των νευρικών αυτών γαγλιακών κυττάρων (νευρώνας), χωρίζεται σε δυο νευράξονες σχήματος Τ (διπολικό νευρικό κύτταρο). Ο ένας κλάδος του νευράξονα, συλλέγει τα αισθητικά ερεθίσματα από την περιφέρεια του σώματος και ο άλλος κλάδος του, εισχωρεί στο κεντρικό νευρικό σύστημα για να  μεταδώσει το ερέθισμα.

 
Οι κινητικές (απαγωγές, κατιούσες) και οι αισθητικές νευρικές οδοί (προσαγωγές, ανιούσες) του αυτόνομου νευρικού συστήματος

Για την ολοκλήρωση του περιφερικού νευρικού συστήματος είναι απολύτως αναγκαίος ο ρόλος του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Οι νευρικές ίνες του αυτόνομου συστήματος, είναι υπεύθυνες για την λειτουργία των οργάνων, μη οριζόμενες από την θέλησή μας. Και αυτός ο τύπος νεύρων, άγει αισθητικά (ανιόντα ή προσαγωγά) και κινητικά (κατιόντα ή απαγωγά) ερεθίσματα.

• Τα απαγωγά ερεθίσματα του αυτόνομου συστήματος, μεταδίδονται στην περιφέρεια, δια μέσου της παρεμβολής δύο γαγγλίων. Το πρώτο ανευρίσκεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα, ενώ το επόμενο γάγγλιο ανευρίσκεται κοντά στο περιφερικό όργανο(σπλάχνο).
• Τα προσαγωγά ερεθίσματα του αυτόνομου συστήματος, άγονται σε νευρικές ίνες στις οποίες παρεμβάλλονται τα συμπαθητικά γάγγλια. Τα ερεθίσματα αυτά, άγονται σε νευρικές ίνες-κύτταρα όπως συμβαίνει και στα εγκεφαλο-νωτιαία γάγγλια. Το σώμα των νευρικών αυτών γαγλιακών κυττάρων, διαθέτει για νευράξονα, έναν άξονα ο οποίος χωρίζεται σε σχήμα Τ, ο ένας κλάδος του οποίου συλλέγει τα αισθητικά ερεθίσματα από την περιφέρεια και ο άλλος κλάδος του, εισχωρεί στο κεντρικό νευρικό σύστημα για να  μεταδώσει το ερέθισμα.

Τα νευρικά γάγγλια

    Τα νευρικά γάγγλια είναι υποστρόγγυλα μορφώματα τα οποία παρεμβάλλονται στην διαδρομή των νεύρων και αποτελούνται από συσσωμάτωμα σωμάτων νευρικών κυττάρων (σώμα νευρικού κυττάρου ονομάζεται εκείνο το μέρος του κυττάρου το οποίον διαθέτει τον πυρήνα του κυττάρου. Το μέρος αυτό ονομάζεται και νευρώνας ενώ ο νευρικός άξονας του κυττάρου ονομάζεται νευράξονας ή νευρίτης).
Διαχωρίζονται σε γάγγλια εγκεφαλικά και νωτιαία και γάγγλια του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
Τα εγκεφαλο-νωτιαία γάγγλια, είναι κατασκευασμένα από νευρώνες (σώματα νευρικών κυττάρων) αισθητικών οδών (προσαγωγές ή ανιούσες). Τα εγκεφαλικά γάγγλια βρίσκονται στην διαδρομή των εγκεφαλικών νεύρων, ενώ κοντά στην έκφυση των οπισθίων ριζών των νωτιαίων νεύρων βρίσκονται τα νωτιαία γάγγλια.
Τα γάγγλια του αυτόνομου συστήματος είναι κατασκευασμένα από νευρώνες κινητικών οδών (απαγωγές), οι οποίες φθάνουν έως τα σπλαχνικά όργανα.

Anatomia Umana Barboni et al. ed. Ermes 1980

Σχηματική παράσταση τομής του νωτιαίου μυελού και των τριών γάγγλιων τα οποία παρεμβάλλονται στην διαδρομή των νεύρων μετά την έξοδό τους από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Το πρώτο γάγγλιο σχηματίζεται από τα κυτταρικά σώματα σχήματος Τ στην πρόσθια επιφάνεια του νωτιαίου μυελού. Πλαγίως της στήλης του νωτιαίου μυελού σχηματίζεται το δεύτερο γάγγλιο το οποίον ανήκει στην συμπαθητική άλυσο ενώ στην συνέχεια το τρίτο γάγγλιο ανευρίσκεται εγγύς των σπλάχνων. Γαλάζιες οδοί: ίνες νωτιαίων νεύρων προσαγωγές (αισθητικές). Κόκκινες οδοί: ίνες νωτιαίων νεύρων απαγωγές (κινητικές). Γκρί οδοί: ίνες συμπαθητικού προσαγωγές (αισθητικές). Μαύρες οδοί: ίνες συμπαθητικού απαγωγές (κινητικές).

Οι δυο τύποι των νευρικών συνάψεων και ινών στο αυτόνομο νευρικό σύστημα:
χολινεργικές & αδρενεργικές.

Αναφέρθηκε ότι αμέσως μετά την έξοδό τους από το κεντρικό νευρικό σύστημα οι νευρικές ίνες, στον παράπλευρο χώρο της σπονδυλικής στήλης, έρχονται σε επαφή με τα παρασπονδυλικά νευρικά γάγγλια. Αυτό σημαίνει, ότι οι νευρικές ίνες εξερχόμενες (συγκεκριμένα οι νευράξονες των νευρικών κυττάρων) από το κεντρικό νευρικό σύστημα, συνάπτουν σύναψη εντός των γαγγλίων, με το επόμενο νευρικό κύτταρο. Ο τύπος της χημικής ουσίας -του νευροδιεγέρτη – ο οποίος θα χρησιμοποιηθεί σε αυτές τις συνάψεις, καθορίζει έναν ειδικό τρόπο ταξινόμησης του αυτόνομου νευρικού συστήματος.
Ένας μεγάλος αριθμός περιφερικών νευρικών ινών, του αυτόνομου νευρικού συστήματος, συνθέτει και απελευθερώνει στις νευρικές συνάψεις την ουσία ακετυλοχολίνη. Γι΄αυτό τον λόγο οι νευρικές ίνες και οι συνάψεις τους ονομάζονται «χολινεργικές».
Την ακετυλοχολίνη ως νευροδιεγέρτη, διαθέτουν όλες οι προ-γαγγλιακές κινητικές νευρικές ίνες (όπως και οι σωματικές κινητικές νευρικές ίνες –μη αυτόνομου νευρικού συστήματος-των σκελετικών μυών).
Όμως το μεγαλύτερο μέρος από τις μετα-γαγγλιακές συμπαθητικές ίνες, συνθέτουν και απελευθερώνουν έναν άλλο νευροδιεγέρτη, την νοραδρεναλίνη. Γι΄αυτό τον λόγο, οι νευρικές ίνες και οι συνάψεις τους ονομάζονται (για συντομία) «αδρενεργικές».

Οι αδρενεργικοί υποδοχείς

Στην μετα-συναπτική μεμβράνη είναι γνωστό ότι δρουν οι απελευθερωμένοι νευροδιαβιβαστές από την προ-συναπτική μεμβράνη. Στην περίπτωση του αυτόνομου νευρικού συστήματος, ο χημικός μεσολαβητής ο οποίος εκλύεται στις νευρικές συνάψεις (νοραδρεναλίνη), πρέπει να προσδεθεί στην μετα-συναπτική μεμβράνη σε ουσίες-υποδοχείς επί της κυτταρικής μεμβράνης των νευρικών κυττάρων, ώστε μετά από μια αλυσίδα αντιδράσεων να εκσπάσει η γέννηση ενός νέου ηλεκτρικού ερεθίσματος, στο επόμενο νευρικό κύτταρο.
Οι ουσίες-υποδοχείς στην μετασυναπτική μεμβράνη ονομάζονται αδρενεργικοί υποδοχείς και διακρίνονται σε α1, α2, β1, β2, β3.
Ουσίες ή φάρμακα που ευοδώνουν την διέγερση των μετασυναπτικών υποδοχέων αποκαλούνται αγωνιστές.
Ουσίες ή φάρμακα που αναστέλλουν την διέγερση των μετασυναπτικών υποδοχέων αποκαλούνται ανταγωνιστές.

Είναι ανάγκη να υπογραμμιστεί ότι η φαρμακολογία ασχολείται με την μελέτη των φαρμάκων που σχετίζονται με το αυτόνομο νευρικό σύστημα καθ΄ εαυτό ή με τους υποδοχείς οι οποίοι ανευρίσκονται σε κύτταρα ελεγχόμενα από το αυτόνομο νευρικό σύστημα (όπως ο καρδιακός μύς, οι λείες μυϊκές στοιβάδες, οι αδένες).